شناسنامه مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای

 

تاریخ اخذ موافقت اصولی :  1384/11/08

تاریخ اخذ موافقت قطعی :  1387/02/07

رئیس مرکز :                 دکتر داود بیکی 

معاون پژوهشی مرکز:     دکتر نجمه کرم‌زاده زیارتی 

 

 

تاریخچه استفاده از مواد و فرآورده‌های رادیواکتیو در پزشکی در ایران

 

استفاده از مواد و فرآورده‌های رادیواکتیو در پزشکی ایران از سال ۱۳۳۹ شمسی (۱۹۶۰ میلادی) آغاز شد. در آن زمان، در آزمایشگاهی موسوم به «آزمایشگاه پیمان مرکزی» در دانشکده علوم دانشگاه تهران، اندازه‌گیری مقدار ید رادیواکتیو در ادرار ۲۴ ساعته انجام می‌گرفت. برای این منظور از دستگاهی استفاده می‌شد که چهار لوله‌ی گایگر–مولر (Geiger–Muller) در اطراف ظرف ادرار قرار داشت.

حدود یک سال بعد، در سال ۱۳۴۰، نخستین نقشه‌برداری از غده تیروئید با استفاده از گاماکامِرایی که از سوی شرکت اَکو (Ecko) انگلستان به بیمارستان رازی اهدا شده بود، انجام شد. همچنین در همان زمان، اندازه‌گیری هورمون‌های تیروئید در خون به همت دکتر صادق نظام مافی، استاد گروه داخلی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران – که به‌عنوان «پدر پزشکی هسته‌ای ایران» شناخته می‌شود – و با همکاری کارشناس خارجی به نام (MC. Nokes) در زیرزمین بیمارستان رازی (که پیش‌تر حوضخانه‌ی مرحوم حاج محتشم‌السلطنه اسفندیاری بود) صورت گرفت. همکاری این کارشناس نقش مهمی در پیشرفت اولیه پزشکی هسته‌ای در ایران داشت.

در همان دوران، دکتر هوشنگ دولت‌آبادی در مطب خصوصی خود در تهران تجهیزات لازم برای سنجش جذب ید-۱۳۱ در تیروئید و نیز اندازه‌گیری میزان ید رادیواکتیو متصل به پروتئین (PBI) را فراهم کرد.

چندی بعد نیز دکتر رسول برکت با تأسیس آزمایشگاه پزشکی هسته‌ای در دانشگاه شیراز، گامی مؤثر در گسترش این رشته در کشور برداشت.

 

 

 

تاریخچه مرکز تحقیقات پزشکی هسته ای بیمارستان شریعتی

 

این مرکز به‌عنوان نخستین مرکز پزشکی هسته‌ای کشور، در آغاز با نام «مرکز رادیوایزوتوپ دانشکده پزشکی» و با کمک مالی خانم معصومه قراگزلو — از بستگان آقای دکتر صادق نظام‌مافی و به تشویق ایشان — از محل ثلث دارایی همسر مرحومشان، آقای ابراهیم قراگزلو، در سال ۱۳۴۴ خورشیدی (۱۹۶۵ میلادی) تأسیس و تجهیز شد. سپس نام آن به «مؤسسه پزشکی هسته‌ای و تحقیقات غدد مترشحه داخلی دانشگاه تهران» تغییر یافت و روند توسعه آن تا سال ۱۳۵۰ ادامه پیدا کرد.

 

 

 

 

 

 

 

حدود ده سال پس از تأسیس این مرکز، در سال ۱۳۵۴، ساختمانی در مجاورت آن با نام دانشکده پزشکی داریوش کبیر ساخته شد که بعدها به بیمارستان دکتر شریعتی تغییر نام یافت. از این‌رو، این مرکز امروزه با عنوان مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی شناخته می‌شود.

نکته قابل توجه آن است که پیش از انقلاب اسلامی، آقای دکتر صادق نظام‌مافی با دعوت از خانم دکتر Rosalyn Yalow — کاشف روش رادیوایمونواسی (Radioimmunoassay) و برنده جایزه نوبل (به‌صورت مشترک با دکتر Solomon Berson) — برای نخستین بار در کشور، این روش پیشرفته را در همین مرکز پایه‌گذاری کرد.

 

 

 

 

ریاست مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای تا سال ۱۳۵۸ بر عهده جناب آقای دکتر صادق نظام‌مافی بود، که هم‌زمان مدیریت گروه آموزشی بیماری‌های داخلی دانشگاه را نیز بر عهده داشتند. در آن دوره، فعالیت‌های تشخیصی و درمانی پزشکی هسته‌ای عمدتاً بر بیماران مبتلا به بیماری‌های تیروئید متمرکز بود، شامل انجام اسکن تیروئید و اندازه‌گیری هورمون‌های تیروئید با روش Competitive Protein Binding Assay و سپس رادیوایمونواسی (Radioimmunoassay). شایان ذکر است که در آن زمان، کشور فاقد پزشک متخصص و تکنولوژیست حرفه‌ای در زمینه پزشکی هسته‌ای بود.

 

 

 

 

 

 

 

انجمن علمی پزشکی هسته‌ای ایران نیز در سال ۱۳۵۳، در محل همین مرکز، توسط آقای دکتر صادق نظام‌مافی و با همکاری آقای دکتر ارسلان وکیلی تأسیس شد و دفتر آن همچنان در همین مرکز مستقر است.

پس از اخذ تخصص پزشکی هسته‌ای از آمریکا، آقای دکتر محسن ساغری با پیشنهاد آقای دکتر صادق نظام‌مافی به ایران بازگشت و به عضویت هیأت علمی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران درآمد. ایشان در سال ۱۳۵۸، پس از بازنشستگی جناب آقای دکتر صادق نظام‌مافی، مسئولیت اداره مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی را برعهده گرفتند.

با توجه به نیاز مبرم به تربیت کارشناسان و پزشکان متخصص، تأمین تجهیزات جدید و به‌کارگیری روش‌های تشخیصی و درمانی نوین، دکتر محسن ساغری در سال ۱۳۶۰ اولین گروه آموزشی پزشکی هسته‌ای کشور در دانشگاه تهران را تأسیس نمود و از سال ۱۳۶۲، با همکاری دکتر ارسلان وکیلی و دکتر محمد افتخاری، اقدام به پذیرش دستیاران پزشکی هسته‌ای در مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی کردند.

همچنین، با تصدی دکتر محسن ساغری به عنوان رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه تهران در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ و ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۴، اقدامات مؤثری برای توسعه و معرفی این رشته نوپا در دانشگاه تهران انجام شد؛ از جمله تصویب آن به عنوان یک رشته تخصصی، تدوین کوریکولوم آموزشی و پایه‌گذاری بورد تخصصی پزشکی هسته‌ای در وزارت علوم.

با پیگیری‌های مستمر ایشان و دکتر داود بیکی (عضو هیأت علمی رادیوفارماسیست مرکز)، در سال ۱۳۸۴ این مرکز رسماً به عنوان اولین مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای کشور معرفی شد (http://rcnm.tums.ac.ir/) و در سال ۱۳۸۶ به عنوان قطب منتخب علمی پزشکی هسته‌ای کشور (Excellent Center) توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تصویب گردید.

فارغ‌التحصیلان این مرکز پس از اتمام دوره، اقدام به راه‌اندازی این رشته تخصصی در دانشگاه‌های علوم پزشکی شهید بهشتی، ایران، مشهد و شیراز نمودند.

پس از بازنشستگی دکتر ساغری، ریاست مرکز تحقیقات بر عهده دکتر محمد افتخاری (دارای بورد تخصصی پاتولوژی از Downstate Medical Center، State University of New York و بورد تخصصی پزشکی هسته‌ای از دانشگاه Johns Hopkins و Albert Einstein College of Medicine) تا سال ۱۴۰۰ بود و سپس دکتر علیرضا امامی اردکانی تا سال ۱۴۰۱ این مسئولیت را برعهده داشتند. از سال ۱۴۰۱ تاکنون، ریاست مرکز بر عهده دکتر داود بیکی است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تاریخچه مجله پزشکی هسته ای ایران

 

مجله علمی-پژوهشی پزشکی هسته‌ای ایران در سال ۱۳۷۲، پس از اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با مدیریت مسئول و سردبیری آقای دکتر محسن ساغری — استاد و رئیس وقت مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی و صاحب امتیازی دانشگاه علوم پزشکی تهران — و با همکاری آقای دکتر ارسلان وکیلی و آقای دکتر محمد افتخاری تأسیس شد.

این مجله که از قدیمی‌ترین مجلات تخصصی پزشکی هسته‌ای در آسیا به شمار می‌رود، در ابتدا به زبان فارسی (با خلاصه‌ای به زبان انگلیسی) منتشر می‌شد و مدیریت اجرایی آن بر عهده آقای دکتر محمد افتخاری و سپس آقای دکتر هوشنگ محمدی بود و با همکاری آقای مرادیان، کارمند چاپخانه دانشگاه تهران، انتشار می‌یافت.

در سال ۱۳۸۷ (۲۰۰۸ میلادی)، با سردبیری آقای دکتر داود بیکی، مجله به یک ژورنال بین‌المللی با مقالات تماماً انگلیسی و با نام Iranian Journal of Nuclear Medicine تبدیل شد.
وب‌سایت رسمی مجله: https://irjnm.tums.ac.ir/

 

 

 

در حال حاضر این ژورنال دارای Impact Factor  بوده و مقالات آن در بانک های کتابشناختی معتبر بین المللی زیر نمایه می گردند:

SCOPUS, ESCI (Emerging Sources Citation Index), EMBASE, EBSCO, DOAJ, ISC, Index Copernicus, IMEMR, SID, Google Scholar, Ulrichsweb™, ROAD, Sherpa Romeo, EuroPub, MIAR, CIVILICA, ABCD Index, Scientific Indexing Services, Electronic Journals Library, Academic Resource Index, CiteFactor, Magiran